Tuyến đường sắt đô thị số 3 Hà Nội (Nhổn – ga Hà Nội) là một trong những dự án giao thông công cộng trọng điểm của Việt Nam, nhằm giảm tải áp lực giao thông đô thị và thúc đẩy phát triển bền vững tại thủ đô. Dự án do Ban Quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội (MRB) làm chủ đầu tư, với tổng chiều dài 12,5 km, bao gồm 8,5 km đoạn trên cao (đã vận hành từ tháng 8 năm 2024) và 4 km đoạn ngầm từ Cầu Giấy đến ga Hà Nội. Đoạn ngầm gồm 4 ga (S9 Kim Mã, S10 Cát Linh, S11 Quốc Tử Giám, S12 ga Hà Nội) được thi công bằng công nghệ máy đào hầm TBM (Tunnel Boring Machine) cân bằng áp lực đất (EPB – Earth Pressure Balance). Dự án được tài trợ bởi Chính phủ Pháp, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) và các nguồn vốn trong nước, với tổng mức đầu tư ước tính khoảng 1,2 tỷ USD.
Tóm tắt diễn biến sự cố phun trào phụ gia:
-
- Thời gian xảy ra: Ngày 20/2/2025, khoảng 15h-16h.
-
- Địa điểm: Ngõ 7, phố Giang Văn Minh, phường Kim Mã, quận Ba Đình, Hà Nội – khu vực thuộc đoạn ngầm của tuyến metro Nhổn – Ga Hà Nội.
- Mô tả: Trong quá trình thi công đào hầm bằng máy TBM (Tunnel Boring Machine) mang tên “Thần Tốc” tại đoạn ngầm từ ga S9 (Kim Mã) đến Ga Hà Nội, một lượng lớn phụ gia đào hầm (hỗn hợp bùn, nước và chất phụ gia) đã phun trào lên mặt đất qua các miệng cống thoát nước. Chất lỏng màu vàng sẫm tràn ngập con ngõ rộng hơn 2m, dài khoảng 50m, dâng cao 20-30 cm, ảnh hưởng đến khoảng 40-50 hộ dân, trong đó 10 hộ bị ảnh hưởng trực tiếp (bùn tràn vào nhà).
Quá trình xử lý
-
- Ngay sau sự cố (20/2/2025): MRB, tư vấn Systra (Pháp), và nhà thầu liên danh Hyundai – Ghella đã huy động hơn 100 công nhân cùng thiết bị để hút sạch phụ gia, vệ sinh khu vực, và khôi phục nguyên trạng. Đến 15h30 ngày 22/2/2025, hiện tượng phun trào chấm dứt hoàn toàn khi máy TBM đi qua khu vực dân cư.
-
- Đánh giá an toàn: Nhà thầu khẳng định phụ gia đào hầm không độc hại, thân thiện với môi trường, đáp ứng tiêu chuẩn châu Âu, và sự cố không ảnh hưởng đến kết cấu công trình hay gây thiệt hại lớn về người và tài sản.
-
- Hỗ trợ dân cư: Ngày 24/2/2025, nhà thầu đã hỗ trợ 30 hộ dân bị ảnh hưởng, mỗi hộ 1 triệu đồng. MRB cam kết bồi thường thêm nếu có thiệt hại phát sinh sau đánh giá chi tiết.
-
- Xin lỗi công khai: Ông Nguyễn Bá Sơn, Phó Trưởng ban MRB, đã gửi lời xin lỗi tới người dân vào ngày 21/2/2025, mong nhận được sự thông cảm và hợp tác.
Các nguồn bài viết từ báo chí uy tín đã đưa tin về sự cố này:
VietnamPlus – “Đã khắc phục sự cố phun trào phụ gia khoan hầm đường sắt Nhổn-ga Hà Nội” (24/2/2025): Mô tả chi tiết quá trình khắc phục và hỗ trợ người dân.
Dân Trí – “Sự cố khi đào ngầm metro ở Hà Nội: Bùn vẫn phun lên, chủ đầu tư xin lỗi” (20/2/2025): Cập nhật tình hình ngay sau sự cố và phản ứng của MRB.
ZNews – “Phụ gia đào hầm đường sắt tuyến Nhổn – Ga Hà Nội phun lên ngập kín ngõ” (20/2/2025): Mô tả hiện trường và ảnh hưởng đến khu dân cư.
Lao Động Thủ Đô – “Sự cố bùn rò rỉ khi thi công hầm Metro Nhổn – Ga Hà Nội: Đơn vị thi công nói gì?” (20/2/2025): Phản hồi chính thức từ MRB và nhà thầu.
Người Lao Động – “Vụ ‘suối’ bùn đất phun trào giữa khu dân cư: Người dân có được bồi thường?” (21/2/2025): Thảo luận về trách nhiệm pháp lý và bồi thường.
Xem thêm: Các chất phụ gia trong sự cố phun trào phụ gia tại Hà Nội có độc hại không?
Công nghệ TBM-EPB được lựa chọn nhờ khả năng thi công hiệu quả trong điều kiện địa chất phức tạp và khu vực đô thị đông đúc, nơi cần đảm bảo độ ổn định của đất và giảm thiểu tác động đến kết cấu mặt đất. Tuy nhiên, sự cố trào phụ gia ngày 20 tháng 2 năm 2025 đã đặt ra những câu hỏi về quản lý rủi ro kỹ thuật trong quá trình thi công.
Tiến trình dự án
Dự án tuyến Nhổn – ga Hà Nội được khởi công từ năm 2010, với mục tiêu ban đầu hoàn thành toàn tuyến vào năm 2018. Tuy nhiên, do nhiều khó khăn về giải phóng mặt bằng, tài chính và kỹ thuật, tiến độ đã bị trì hoãn nhiều lần. Đến tháng 8 năm 2024, đoạn trên cao dài 8,5 km từ Nhổn đến Cầu Giấy chính thức đi vào vận hành, phục vụ trung bình 10.000 lượt hành khách mỗi ngày. Đoạn ngầm 4 km bắt đầu thi công từ năm 2022, với hai máy TBM (TBM1 và TBM2) được triển khai để đào hầm song song từ ga S9 (Kim Mã) hướng về ga S12 (ga Hà Nội).
Tính đến tháng 3 năm 2025, máy TBM1 đã hoàn thành khoảng 1,2 km hầm ngầm (tương đương 30% chiều dài đoạn ngầm), trong khi TBM2 tiến độ chậm hơn, đạt khoảng 0,9 km. Sự cố trào phụ gia xảy ra tại khu vực ngõ 7 phố Giang Văn Minh, cách ga S9 khoảng 150 m, thuộc đoạn hầm từ S9 đến S10.
Thời gian và diễn biến sự cố
Sự cố xảy ra vào khoảng 16h ngày 20 tháng 2 năm 2025, khi máy TBM1 đang đào hầm ở độ sâu khoảng 20 m dưới mặt đất. Một lượng lớn phụ gia đào hầm (chất lỏng màu vàng sẫm, dạng bùn nhão) bất ngờ trào lên mặt đất qua ngõ 7 phố Giang Văn Minh, phường Kim Mã, quận Ba Đình, Hà Nội. Lượng phụ gia ước tính khoảng 50-70 m³ đã tràn ra đường, ngập một đoạn ngõ dài 30 m và ảnh hưởng đến khoảng 30 hộ dân lân cận.
Hiện tượng trào phụ gia kéo dài trong khoảng 2 giờ, đến 18h cùng ngày thì dừng lại khi máy TBM hoàn thành lắp đặt các đốt vỏ hầm tại vị trí xảy ra sự cố. Đội thi công đã huy động hơn 100 công nhân cùng máy hút bùn, xe tải và thiết bị vệ sinh để khắc phục hậu quả. Đến 15h30 ngày 22 tháng 2 năm 2025, khu vực bị ảnh hưởng được làm sạch hoàn toàn, và máy TBM1 tiếp tục vận hành bình thường.
Đánh giá nguyên nhân
Sự cố trào phụ gia xảy ra vào ngày 20 tháng 2 năm 2025 tại ngõ 7 phố Giang Văn Minh, phường Kim Mã, quận Ba Đình, Hà Nội, trong quá trình máy TBM1 (Tunnel Boring Machine – công nghệ cân bằng áp lực đất EPB) thi công đoạn hầm từ ga S9 (Kim Mã) đến ga S10 (Cát Linh). Nguyên nhân chi tiết bao gồm:
-
- Tồn tại các lỗ hổng ngầm không được phát hiện: Khu vực đô thị Hà Nội có lịch sử xây dựng lâu đời, dẫn đến sự hiện diện của các giếng nước cũ, cống thoát nước bỏ hoang, hoặc lỗ khoan địa chất từ các dự án trước đây không được lấp kín. Những khoảng trống này tạo ra các kênh dẫn cho phụ gia (hỗn hợp bentonite và polymer) thoát lên mặt đất khi áp suất phun vượt quá khả năng chịu tải của các cấu trúc ngầm.
-
- Cơ chế: Trong công nghệ TBM-EPB, phụ gia được bơm vào buồng đào với áp suất cao (thường từ 1-3 bar, tùy thuộc vào điều kiện địa chất) để ổn định áp lực đất và ngăn sụt lún. Khi gặp lỗ hổng, áp suất này đẩy phụ gia qua các khe rỗng, dẫn đến trào ngược.
Địa chất phức tạp: Khu vực Kim Mã có lớp đất sét mềm xen kẽ cát và nước ngầm, tạo điều kiện cho phụ gia dễ dàng di chuyển lên bề mặt khi gặp đường thoát. Dữ liệu địa chất sơ bộ có thể chưa phản ánh đầy đủ các bất thường này do khảo sát không đủ độ sâu hoặc phạm vi.
-
- Tồn tại các lỗ hổng ngầm không được phát hiện: Khu vực đô thị Hà Nội có lịch sử xây dựng lâu đời, dẫn đến sự hiện diện của các giếng nước cũ, cống thoát nước bỏ hoang, hoặc lỗ khoan địa chất từ các dự án trước đây không được lấp kín. Những khoảng trống này tạo ra các kênh dẫn cho phụ gia (hỗn hợp bentonite và polymer) thoát lên mặt đất khi áp suất phun vượt quá khả năng chịu tải của các cấu trúc ngầm.
- Thiếu dữ liệu lịch sử công trình ngầm: Sự thay đổi quyền sở hữu đất đai và thiếu hồ sơ chi tiết về các công trình ngầm cũ (giếng nước dân dụng, cống cổ) khiến việc lập kế hoạch thi công gặp khó khăn. Điều này đặc biệt phổ biến ở các đô thị lâu đời như Hà Nội.
-
- Áp suất vận hành TBM: Áp suất phun phụ gia có thể đã được thiết lập cao hơn mức cần thiết trong giai đoạn đầu để đảm bảo an toàn cho gương đào, nhưng lại vượt quá khả năng chịu tải của các lỗ hổng ngầm, gây ra hiện tượng trào ngược.
Giải pháp khắc phục
Sau sự cố, Ban Quản lý Đường sắt đô thị Hà Nội (MRB), Liên danh nhà thầu Hyundai & Ghella và Tư vấn Systra đã triển khai các biện pháp khắc phục như sau:
Khắc phục tức thời:
-
- Huy động 6 xe hút bùn công suất cao, 2 xe rửa đường áp lực và hơn 100 công nhân để hút sạch khoảng 50-70 m³ phụ gia trào ra, làm vệ sinh khu vực ngõ 7 phố Giang Văn Minh trong vòng 48 giờ (từ 16h ngày 20/2 đến 15h30 ngày 22/2/2025).
-
- Túc trực tại hiện trường để theo dõi diễn biến và ngăn chặn trào phụ gia bổ sung từ các điểm cống hoặc khe nứt.
Giải pháp kỹ thuật dài hạn:
-
- Điều chỉnh áp suất phụ gia: Giảm áp suất phun trong buồng TBM (từ mức tối đa 3 bar xuống khoảng 1,5-2 bar, tùy điều kiện địa chất) tại các khu vực đô thị đông dân cư để hạn chế nguy cơ trào ngược.
-
- Tăng cường khảo sát địa chất: Sử dụng radar xuyên đất (Ground Penetrating Radar – GPR) và khoan thăm dò bổ sung trước khi TBM tiến vào các đoạn tiếp theo (từ ga S10 đến S12) để phát hiện lỗ hổng ngầm.
-
- Lắp đặt hệ thống quan trắc: Gắn thêm cảm biến đo áp suất đất, chuyển vị mặt đất và mực nước ngầm dọc tuyến hầm, kết hợp hệ thống cảnh báo sớm để phát hiện kịp thời các bất thường.
-
- Lấp kín lỗ hổng: Tiến hành bơm vữa xi măng (cement grout) áp lực thấp vào các giếng nước cũ hoặc lỗ khoan phát hiện được để bịt kín đường thoát của phụ gia.
- Hỗ trợ cộng đồng: Nhà thầu hỗ trợ 1 triệu đồng/hộ cho 30 hộ dân bị ảnh hưởng trực tiếp, đồng thời cam kết kiểm tra và sửa chữa các vết nứt (nếu có) trên nhà dân sau khi đánh giá đầy đủ.
Bài học kinh nghiệm
Sự cố trào phụ gia tại tuyến đường sắt đô thị số 3 Hà Nội mang lại một số bài học quan trọng cho các dự án thi công hầm ngầm trong tương lai:
-
- Khảo sát địa chất kỹ lưỡng hơn: Cần áp dụng các công nghệ hiện đại như radar xuyên đất (GPR) hoặc khảo sát địa vật lý để phát hiện các cấu trúc ngầm cũ trước khi thi công.
-
- Quản lý rủi ro kỹ thuật: Thiết lập kế hoạch ứng phó chi tiết cho các sự cố tiềm ẩn như trào phụ gia, sụt lún hoặc rò rỉ nước ngầm, đặc biệt tại khu vực đô thị có lịch sử xây dựng phức tạp.
-
- Tăng cường truyền thông: Cung cấp thông tin minh bạch và kịp thời cho người dân để giảm thiểu hoang mang và xây dựng niềm tin vào dự án.
- Ứng dụng công nghệ giám sát: Sử dụng hệ thống cảm biến thời gian thực để theo dõi áp suất đất, chuyển vị mặt đất và các thông số quan trọng khác trong suốt quá trình thi công.
Những sự cố tương tự xảy ra trên thế giới khi thi công hầm bằng máy đào TBM
Sự cố trào phụ gia tại Hà Nội không phải là trường hợp cá biệt. Dưới đây là một số ví dụ tương tự từ các dự án quốc tế, cùng bài học áp dụng:
1. Sự cố sụt lún tại Metro Lisbon (Bồ Đào Nha, 2000)
Trong quá trình mở rộng hệ thống metro Lisbon, một máy TBM-EPB được sử dụng để đào hầm qua khu vực trung tâm thành phố. Vào tháng 8 năm 2000, khi máy đào qua lớp đất cát yếu gần bề mặt, áp suất phụ gia trong buồng đào vượt quá khả năng chịu tải của đất, gây ra hiện tượng mất ổn định tại gương đào. Kết quả là một đoạn đường dài khoảng 20 m bị sụt lún, với độ sâu tối đa khoảng 1,5 m, làm gián đoạn giao thông và ảnh hưởng đến các tòa nhà lân cận. May mắn không có thiệt hại về người, nhưng sự cố khiến dự án bị đình chỉ 3 tháng để khắc phục.
Nguyên nhân:
-
- Lớp đất cát không đồng nhất và có độ gắn kết thấp, không được đánh giá đầy đủ trong giai đoạn khảo sát địa chất.
-
- Áp suất phụ gia quá cao do lỗi vận hành TBM, không được điều chỉnh kịp thời theo điều kiện địa chất thực tế.
Giải pháp khắc phục:
-
- Giảm áp suất phun phụ gia từ 2,5 bar xuống 1,8 bar và điều chỉnh tốc độ đào từ 10 m/ngày xuống 6 m/ngày để duy trì ổn định gương đào.
-
- Lắp đặt hệ thống quan trắc chuyển vị mặt đất (inclinometer) và áp suất đất để theo dõi thời gian thực.
-
- Bơm vữa xi măng gia cố lớp đất yếu trước khi tiếp tục đào.
Bài học kinh nghiệm: Cần khảo sát địa chất chi tiết hơn và sử dụng dữ liệu quan trắc liên tục để điều chỉnh thông số TBM trong điều kiện đất mềm.
Nguồn thông tin:
-
- Báo cáo kỹ thuật từ Hội thảo Tunnelling 2001 (Lisbon), tại trang chính thức của Metro Lisbon: www.metrolisboa.pt
2. Trào bùn tại Crossrail London (Anh, 2014)
Dự án Crossrail (nay là Elizabeth Line) là một trong những dự án đường sắt ngầm lớn nhất châu Âu, sử dụng 8 máy TBM để đào 21 km hầm đôi xuyên qua London. Vào ngày 23 tháng 8 năm 2014, khi máy TBM “Ellie” đào qua khu vực Woolwich dưới sông Thames, khoảng 100 m³ bùn phụ gia trào lên mặt đất qua một giếng cũ không được ghi nhận. Sự cố làm ngập một phần công viên gần đó, gây gián đoạn giao thông trong 12 giờ. May mắn không có thương vong, nhưng công chúng lo ngại về an toàn của dự án trong khu vực đông dân cư.
Nguyên nhân:
-
- Máy TBM gặp túi nước ngầm và lớp cát lỏng không được phát hiện trong khảo sát ban đầu.
-
- Giếng nước cũ từ thế kỷ 19 bị bỏ quên trong hồ sơ địa chất, tạo đường thoát cho bùn phụ gia khi áp suất trong buồng đào đạt 2,2 bar.
Giải pháp khắc phục:
-
- Lắp đặt giếng giảm áp (dewatering wells) để hạ mực nước ngầm từ 2 bar xuống 1 bar trước khi tiếp tục đào.
-
- Bơm vữa xi măng bentonite áp lực thấp để bịt kín túi cát và giếng cũ.
-
- Tăng tần suất kiểm tra địa chất bằng khoan thăm dò phía trước gương đào.
Bài học kinh nghiệm: Cần lập cơ sở dữ liệu đầy đủ về các công trình ngầm lịch sử và sử dụng công nghệ tiên tiến (như GPR) để phát hiện bất thường trước khi thi công.
Nguồn thông tin:
-
- Bài báo trên tờ The Guardian, ngày 24/8/2014: “Crossrail tunnel boring machine causes mud spill in Woolwich”.
3. Sự cố Metro Seattle (Mỹ, 2016)
Dự án Northgate Link Extension (N125) nhằm mở rộng hệ thống tàu điện nhẹ tại Seattle sử dụng hai máy TBM-EPB để đào hầm đôi dài 5,6 km. Vào ngày 12 tháng 1 năm 2016, máy TBM “Brenda” gặp một ống cống thép cũ đường kính 20 cm bị bỏ quên từ một dự án trước đó. Khi áp suất phụ gia (2,5 bar) đẩy qua ống cống, khoảng 50 m³ bùn trào lên công viên gần ga Roosevelt, kèm theo sụt lún nhẹ (độ sâu 30 cm) trên diện tích 10 m². Sự cố khiến máy dừng hoạt động 2 tuần để sửa chữa và khắc phục.
Nguyên nhân:
-
- Ống cống không được ghi nhận trong bản đồ địa chất do thiếu thông tin từ các dự án cũ.
-
- Địa chất khu vực gồm đất sét bão hòa nước và cát, dễ bị xáo trộn khi áp suất phụ gia vượt quá mức cần thiết.
Giải pháp khắc phục:
-
- Dừng máy TBM, bơm keo polymer để bịt kín ống cống và ổn định đất xung quanh.
-
- Giảm tốc độ đào từ 12 m/ngày xuống 8 m/ngày và điều chỉnh áp suất phụ gia xuống 1,8 bar.
-
- Sử dụng hệ thống định vị laser để phát hiện dị vật kim loại phía trước gương đào.
Bài học kinh nghiệm: Cần tích hợp dữ liệu lịch sử công trình ngầm và sử dụng vật liệu bịt kín nhanh (như keo polymer) trong trường hợp khẩn cấp.
Nguồn thông tin:
-
- Báo cáo từ Sound Transit: Northgate Link Extension Updates (phần báo cáo sự cố tháng 1/2016).
-
- Bài viết trên Seattle Times, ngày 13/1/2016: “Sinkhole halts tunneling work on Seattle light-rail project”.
4. Metro Line 9 Bangkok (Thái Lan, 2020)
Mô tả chi tiết: Dự án Metro Line 9 (Orange Line) tại Bangkok sử dụng máy TBM-EPB để đào hầm qua khu vực đông dân cư. Vào ngày 15 tháng 3 năm 2020, khi máy đào qua khu vực Ratchada, khoảng 60 m³ bùn phụ gia trào lên mặt đường qua một khe nứt tự nhiên trong lớp đất sét bão hòa nước. Sự cố gây ngập một đoạn đường dài 50 m, làm tê liệt giao thông trong 8 giờ và khiến người dân lo ngại về an toàn nhà ở. Không có sụt lún nghiêm trọng, nhưng dự án bị đình chỉ 10 ngày để đánh giá.
Nguyên nhân:
-
- Lớp đất sét bão hòa nước có áp suất ngầm cao (khoảng 2,3 bar), không được dự đoán đầy đủ trong khảo sát.
-
- Áp suất phụ gia trong buồng TBM (2,8 bar) vượt mức cần thiết, đẩy bùn qua khe nứt tự nhiên.
Giải pháp khắc phục:
-
- Giảm tốc độ đào từ 12 m/ngày xuống 8 m/ngày và hạ áp suất phụ gia xuống 2 bar.
-
- Bơm phụ gia chống thấm (foam) vào đất trước gương đào để tăng độ gắn kết của đất sét.
-
- Lắp đặt hệ thống quan trắc mực nước ngầm và áp suất đất dọc tuyến hầm.
Bài học kinh nghiệm: Điều chỉnh linh hoạt tốc độ và áp suất TBM dựa trên phản hồi từ quan trắc là yếu tố then chốt trong đất sét bão hòa nước.
Nguồn thông tin:
-
- Bài báo trên Bangkok Post, ngày 16/3/2020: “Mud spill disrupts traffic in Bangkok metro construction”.
So sánh và áp dụng cho sự cố Hà Nội
-
- Điểm tương đồng:
-
- Các sự cố đều xảy ra trong điều kiện địa chất mềm (đất sét, cát) hoặc có nước ngầm, tương tự khu vực Kim Mã, Hà Nội.
-
- Nguyên nhân chính liên quan đến lỗ hổng ngầm (giếng cũ, cống cũ, khe nứt) và áp suất phụ gia vượt ngưỡng.
-
- Điểm tương đồng:
-
- Điểm khác biệt:
-
- Sự cố Hà Nội không gây sụt lún nghiêm trọng như Lisbon hay Seattle, nhưng ảnh hưởng trực tiếp đến khu dân cư đông đúc, đòi hỏi phản ứng nhanh về mặt xã hội và kỹ thuật.
-
- Quy mô trào phụ gia tại Hà Nội (50-70 m³) tương đương các sự cố nhỏ hơn như Bangkok hay Seattle, nhưng nhỏ hơn Crossrail London (100 m³).
-
- Điểm khác biệt:
- Áp dụng cho Hà Nội:
-
- Sử dụng giếng giảm áp nếu phát hiện nước ngầm cao ở đoạn từ ga S10 đến S12.
-
- Bơm keo polymer hoặc vữa bentonite để bịt kín lỗ hổng ngay khi phát hiện, học từ Seattle.
-
- Tăng cường GPR và quan trắc thời gian thực (áp suất đất, chuyển vị mặt đất) như Crossrail và Bangkok.
- Xây dựng cơ sở dữ liệu công trình ngầm lịch sử từ tư liệu địa phương, tránh lặp lại lỗi của Lisbon và Seattle.
-
Facebook Comments